Rouwen doen we niet alleen. Zelfs wanneer we geen mensen om ons heen hebben die steun bieden, grijpen we terug op gedeelde woorden, beelden, gedachten en zinnen, die we in de loop van het leven hebben verzameld. Deze verzameling wordt in de literatuurwetenschap ook wel een ‘cultureel repertoire’ genoemd. Het is dus zeker geen overbodige luxe om veel over de dood te lezen en om naar ervaringen met de dood te kijken en te luisteren. Op deze manier bouwen we namelijk aan een ‘innerlijke bibliotheek’ die ons kan helpen om met de dood om te gaan. Met enige regelmaat zal ik hier mijn eigen inspiratiebronnen delen. Heb je zelf nog tips? Laat een bericht achter via Contact.
Een prachtig pleidooi voor zachte gebaren in tijden waarin het tonen van emoties en delen van persoonlijke getuigenissen een vaak nogal dwingend karakter krijgt.
Zwijgen veronderstelt een vorm van nabijheid en kent een hoog ethisch gehalte […] omdat spreken soms te pijnlijk is of de dingen laten zijn een vorm van zachtheid met zich meebrengt. Of omdat sommige dingen nu eenmaal zijn wat ze zijn en het bespreken ervan niemand vooruithelpt.
“It seems to me, that if we love, we grieve. That’s the deal. That’s the pact. Grief and love are forever intertwined. Grief is the terrible reminder of the depths of our love and, like love, grief is non-negotiable.”
De zanger, dichter en schrijver Nick Cave is na de dood van zijn zoon een grote inspiratiebron geworden voor veel mensen. In The Red Hand Files schrijft hij regelmatig over rouw.
Wat als je je overleden dierbare met behulp van het spoor dat hij op het internet heeft achtergelaten (foto’s, filmpjes, gesprekken) kan terughalen? Dit gedachte-experiment wordt uitgewerkt in de aflevering ‘Be Right Back’ van Black Mirror.
Een kraai komt het nest verstoren van een vader en zijn twee zoons. Ze rouwen om de dood van hun vrouw en moeder.
JONGENS:
“Als Kraai hem íéts heeft geleerd was het de balans bewaren. Bij gebrek aan een minder vies woord: vertrouwen.”
Over de dood van een geliefde:
“Death is real
Someone’s there and then they’re not
And it’s not for singing about
It’s not for making into art
When real death enters the house, all poetry is dumb”
“Een herinneraar beweegt zich in werkelijkheid altijd van zijn doden af, in de richting van zijn eigen dood. Deze beweging, dat is het leven. Iets leeft pas wanneer het bezig is om dood te gaan. Niet iets proberen vast te houden dus, ook het mooiste niet, juist het mooiste niet. Het steeds proberen los te laten, steeds bijtijds de verwijdering onder ogen zien. Altijd met lege handen durven staan, dan kun je beter vangen als het nodig is.”
Dit is een van mijn favoriete kinderboeken over rouw
“Maar in dat DIEPE, zwarte gat… had Konijn iets voor ze achtergelaten. Van alles om kleur en muziek mee te maken.”
Er zijn veel boeken met nuttige tips hoe om met rouw om te gaan, maar weinig boeken zetten het rouwende lijf centraal. Uiteindelijk is dat de belangrijkste eerste stap: je lijf weer rustig en in balans krijgen.
“Als je lichaam meer ontspannen is, heb je ook meer ruimte en helderheid in je hoofd. Die ruimte helpt om rustiger en sterker met de situatie om te gaan.”
Dit nummer kan wat mij betreft bovenaan de lijst met uitvaartmuziek staan
“Thank you for seeing me / Thanks for silence with me / Thank you for breaking my heart”
dat dit tot de mogelijkheden behoorde,
konden we weten toen we aan elkaar begonnen,
zonder enige moeite wonderden we het dagelijkse
omhoog, verwarmden we de smoor in onze hoofden
wat er toen gebeurde: duizend rode draden
als warme lenteregens, drenkten de grond
achter je ogen en toen werd je meegenomen
zo is het gegaan, zachter dan dit kan ik niet
Voor de liefhebber van de klassiekers…
Je vergeet soms dat ideeën die nu gangbaar en bijna vanzelfsprekend zijn, ook op een bepaald moment zijn bedacht. Wanneer je naar dat moment terugkeert – door dit boekje te lezen, bijvoorbeeld, waarin drie 19e-eeuwse benaderingen van rouw besproken worden – dreigen de oorspronkelijke vormen gezien te worden als clichés.
Toch zijn ook hier juweeltjes te vinden, zoals onderstaand citaat:
Minny’s death was not a new beginning for Henry [James], nor did it open a path to a new beginning. It was a loss, plain and simple. The extraordinary last chapter of Notes of a Son and Brother relives that loss, and makes no move to put it aside or behind. It is a frank, enduring – an endured – loss.”